1.DÜNYA SAVAŞI KRONOLOJİSİ (1878 - 1890) (KAYNAK TTK)

1878

Ermeni Patriği Nerses Varjebedyan başkanlığında toplanan "Ermeni Milleti" meclisinin Rus çarına başvurmayı kararlaştırması. CK. ODEMOÇ, s. 2

Ayastefanos Antlaşması'nın imzalanması ve antlaşmanın 16. maddesine Ermenilerle ilgili bir hüküm eklenmesi. BŞ. OE, s. 22.

İngiliz, Rus ve Osmanlı delegeleri arasında yapılan özel görüşmeler neticesinde, Ayastefanos Antlaşması'nın 16. maddesinin fazla değişikliğe uğramadan Berlin Antlaşması'nın 61. maddesi olarak kabul edilmesi. CK. ODEMOÇ, s. 14.

Anadolu ıslâhâtıyla ilgili İngiltere'nin girişimde bulunması ve bir nota vermesi. CK. ODEMOÇ, s. 18

İngiltere'nin Bâb-ı Âlî'ye Doğu Anadolu ıslâhâtıyla ilgili verdiği nota. CK. ODEMOÇ., s. 23

Rus işgali altındaki Osmanlı topraklarında bulunan Ermenilerin, korkularından Rusya'ya göç etmelerinin engellenmesi. OBE, c. 3, b. 22

Ermenilerin Rusya'ya göçünü engellemek için, içinde bir Ermeninin de bulunacağı Dîvân-ı Harb'in kurulması. OBE, c. 3, b. 23

İngiliz elçisine ıslâhâtla alakalı verilen resmi cevap. CK. ODEMOÇ, s. 28
    

1879
    

Ermenilerin "Millîyetçi Kadınlar Cemiyeti"ni kurmaları. EU. TEEM, s. 421
    

Halep konsolosunun Zeytun'da hapishanede 14 Ermeninin hapis olduğunu bildirdiği, yapılan tahkikatta konsolosun oraya gitmesiyle Ermenilerin şımardığı ve asayişin bozulduğu. OBE, c. 3, b. 46
    

Zeytun olaylarında tutuklananlar için genel af çıkarılmasının istenmesi. OBE, c. 3, b. 49
    

Zeytun isyanı üzerine gönderilen zabtiye kuvvetleriyle Ermeni çetesi arasında çıkan olayın bastırıldığı, Maraş mutasarrıfının işten çekilmesiyle durumun yatıştığı. OBE, c. 3, b.  55
    

Osmanlı ülkesindeki Ermeni Katolik Patrikliği ile Kilikya Katogikosluğu'nun birleştirilerek Hassun Efendi'nin uhdesine verilmiş olduğu, ancak sonradan ihtilaflar çıktığı, bunun üzerine ortaya çıkan ihtilafların halledildiği ve yeniden bu görevin Hassun Efendi'ye verilmiş olduğu. OBE, c. 3, b.  71
    

Halep valisi Kamil Paşa'nın merkeze alındığı, hapisteki Ermenilerin çıkarıldığı ve bundan sonra işlerin düzeldiği. OBE, c. 3, b.  79
    

Ermeni Patriği Nerses'in, İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Layard'a mektup göndererek, bir Ermeni genel valisinin idaresi altında Doğu Anadolu'da muhtar bir Ermeni Vilâyeti'nin kurulmasını istemesi. CK. ODEMOÇ, s. 38.
    

İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Layard'ın Erzurum'da Ermenilere karşı bir takım baskılara girişildiğini ileri sürerek, acele tedbirler alınmasını istemesi. CK. ODEMOÇ, s. 42
    

Bâb-ı Âlî’nin, Erzurum’da gerekli tedbirlerin alındığını İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Layard’a bildirmesi. CK. ODEMOÇ, s. 42
    

İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Layard’ın, yeni hükümetin İngiltere’ye karşı takip ettiği politikayı anlamak için Bâb-ı Âlî’ye bir nota vermesi. CK. ODEMOÇ, s.51
    

Bâb-ı Âlî’nin, İngiltere’ye ıslâhât proğramıyla ilgili bir cevap verdiği ve ıslâhâta devam edileceği konusunda teminat verdiği. CK. ODEMOÇ, s.55
    

İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Layard’ın Padişaha yeni bir ıslâhât proğramı vermesi. CK. ODEMOÇ, s.55
    

İngiltere’nin verdiği ıslâhât projesinin Bâb-ı Âlî’de madde madde görüşülerek cevaplandırılması ve padişaha sunulması. CK. ODEMOÇ, s.56
    

1880
    

Ermenilerin "Birleşik Cemiyeti"nin kurulması. EU. TEEM, s. 421
    

Erzurum Konsolos Muavini Yüzbaşı Everett'in, Ermenilerin kötü durumda olduğu ve iyi davranılmadığı hakkındaki raporunun abartılmış olduğu. OBE, c. 4, b.  29
    

İstanbul'daki büyük devlet elçilerinin doğu vilâyetlerinin ıslâhâtı konusunda Bâb-ı Âlî'ye müşterek nota vermeleri. CK. ODEMOÇ, s. 75
    

İngiltere'nin Erzurum Konsolosu Everett'in bildirdiğine göre; Bölgedeki Gregoryen Ermenilerin isyana hazırlandıkları. BŞ. OE, b. 117.
    

Osmanlı Devleti’nin, devletlerin 11 Haziran 1880 tarihli notalarına verdiği cevabın, Hariciye Nazırı Abidin Paşa tarafından sefaretlere gönderilmesi. CK. ODEMOÇ, s. 78
    

Van'da bulunan İngiliz Konsolos Muavini Clayton'un Ermenilerin isyana hazırlandıklarını, Rus Çarının kendilerine yardım vaadettiğini ve hareketin kış başlamadan evvel yapılmasını arzu ettiğini bildirmesi. BŞ. BD, Vol. II, s. XV.
    

Bâb-ı Âlî'nin, elçilere doğu vilâyetlerinde yapılacak ıslâhâtla ilgili bilgi vermesi. OBE, c. 4, b.  62; CK. ODEMOÇ, s. 86
    

Rusların, Ermenileri ayaklanmaya kışkırtmak ve gerektiğinde bu ayaklanmayı yönetmek üzere Doğu  Anadolu'ya Rus subaylarını göndermesi. OBE, c. 4, b.  64
    

Said Paşa'nın sivil idare ve politik alanda yapılması gereken işler üzerinde Vükela Meclisi'ndeki görüşme zabtını Mabeyn'e sunması. OBE, c. 4, b. 94
    

Papalıkça Kardinalliğe atanan Ermeni Katolik Patriği Hassun Efendi'nin Roma'dan istifasını gönderdiği. OBE, c. 4, b.  101
    

1881
    

“Anavatan Müdafileri” cemiyetinin kurulması. KG. ED, s. 129
    

Rus Çarı II. Aleksander'ın. Aleksander'ın; bir nihilist tarafından öldürülmesi. CK. ODEMOÇ, s. 85.
    

Altı Devlet büyükelçilerinin, Berlin Antlaşması'nın 61. maddesi gereğince Anadolu'da Ermenilerle meskun yerlere yetkili bir komiserin tayin edilmesini istemeleri. OBE, c. 5, b.  26
    

1882
    

"Ermeni Silahlılar Derneği"nin kurulması. EU. TEEM, s. 430
    

Amacı, gereken yerlerde isyanlar çıkarmak, gençleri silahlandırmak olan "Kara Haç" Cemiyetinin Ermenilerce Van'da kurulması. EU. TEEM, s. 430
    

Erzurum İngiliz Konsolosu Everett'in Ermenilerin isyan hazırlıklarını gösterir emarelerin çoğaldığını bildirmesi. KG. ED, s. 127
    

1883

"Hükümete karşı ayaklanma" ile suçlananların Erzurum'da yargılanmaları ve çeşitli cezalara çarptırılmaları. KG. ED, s. 127
    

Erivan'da ayrılık taraftarı bir Ermeni komitesinin meydana çıkarıldığı ve talimatı Cenevre'de bulunan esas komiteden aldığı. OBE, c. 5, b.  71
    

Van'da Ermeni kiliselerine saldırıların olduğu. OBE, c. 5, b.  98
    

1884

Rus baskıları sonucu Meşak gazetesinin kapatılması, bir çok Ermeninin Sibirya'ya sürülmesi. EU. TEEM, s. 368.
    

Ermeni komitelerinin harekâtını önlemek ve ihtilâl yazılarına mani olunması yolunda Rusya hükümeti nezdinde teşebbüste bulunulması. OBE, c. 5, b. 115
    

Ermeni Merkez Komitesi'nin Tiflis'de bulunduğu ve üyelerinin gizli olduğu, Erivan, Aleksandrapol, Tebriz, İstanbul, Trabzon, Erzurum ve Van'da şubeleri olan bu komitenin amacının, silahlı bir isyan çıkaracak kuvveti kazanmak olduğu ve aylık gizli bir gazete çıkardığı. OBE, c. 5, b. 110
    

1885
    

"Armenekanlar" Ermeni örgütünün Van'da kurulması. KG. ED, 129
    

Mıgırdıç Portakalyan'ın Marsilya'da L'Armenie adında bir gazete çıkarmaya başladığı. KG. ED, s. 129
    

Ermeni Patriği Nerses Efendi'nin ölümü ile yerine Rahip Kegork Ruscukliyan Efendi'nin getirilmesi. OBE, c. 6, b.  1
    

1886

Bükreş'de bir fesat derneğinin İstanbul Ermeni Patrikhânesi Ruhani Meclisi eski ikinci reisi Horen Bey tarafından verilen işaretle kurulduğu. OBE, c. 6, b.  32
    

1887

Yedi Rus-Ermeni öğrencisi tarafından Cenevre'de Hınçak Partisinin kurulması. BŞ. BD, Vol. II. p. 20
    

1888
    

İstanbul Ermeni Patrikliği'ne İzmit'in Ermaş manastırı piskoposu Horen Aşıkyan Efendi'nin seçilmesi. OBE, c. 6, b.98
    

1889

İran'dan Türkiye'ye girmek için Hakkari civarından hududu geçen bir gruba Ermeni eşkiyasından silahlı bir çetenin taarruz ettiği. BŞ. BD, Vol II, p. XXI
    

Armenekan Partisine mensup 3 kişinin zabtiyelerle çatışması. BŞ. BD, Vol II, p. XXI
    

1890
    

"Ermeni İhtilâl Federasyonu" adı da verilen Taşnaksutyun cemiyetinin kurulması. EU. TEEM, s. 442 vd
    

Minas Tcheraz'ın Ermeni haklarını savunmak maksadıyla Fransızca olarak Londra'da Armenia adı altında aylık bir dergi çıkarması. OBE, c. 7, b.122
    

Ermenilerin Erzurum'da olaylar çıkarması. KG. ED, s. 140
    

Kumkapı gösterisinin elebaşısı olan Cangülyan'ın idama mahkum edilmesi, Padişah tarafından cezasının müebbet hapse çevrilmesi. KG. ED, s.142.
    

Erzurum olaylarında tutuklananların İngiliz, Fransız ve Rus sefaretlerinin yaptıkları baskılar sonucu serbest bırakılmaları. CK. ODEMOÇ, s. 108
    

Nahçivan Ermeni komitesinin topladığı 1700 ruble ile aldığı silahları Salmas kasabasına gönderdiği ve bunların üzüm denkleri içinde yurda sokulduğu. OBE, c. 9, b.6
    

Silahlı bir Ermeni çetesinin Türk sınırını geçmek üzere iken Karabaş köyü civarında Rus makamlarınca tutuklanmaları. OBE, c. 9, b.21
    

Narlıkapı Kilisesi'nin Papazı Vagnak Efendi'nin ve benzerlerinin değiştirilmesi için gerekli muamelenin yapılacağı. OBE, c. 9, b. 46
    

Fesatçı Portakalyan ile yazışan Dr. Tiryakiyan'ın. Tiryakiyan'ın; tutuklandığı. OBE, c. 9, b. 61
    

New York'ta Ararat ve Hai" isminde iki Ermeni gazetesinin çıktığı. OBE, c. 9, b. 94

Kısaltmalar

AÇ, MMGŞSBK    Abdulhalûk Çay, "Millî Mücadelede Gaziantep", Şahinbey Semineri Bildiri Kitabı

AİG, İEKİTT    Ali İhsan Gencer, İhtilalci Ermenilerin Kaza İhtilal Teşkilatı Talimatnamesi

AK, 1908 D    Aykut Kansu, 1908 Devrimi

AM, SİRBH    Ahmet Mehmetefendioğlu, Sürgünden İntihara Dr. Reşit Bey'in Hatıraları

ANK, TR    Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya

ATBD    Askeri Tarih Belgeleri Dergisi

BES    Belgelerle Ermeni Sorunu

BOA    Başbakanlık Osmanlı Arşivi

BŞ. OE    Bilal Şimşir, Osmanlı Ermenileri

BŞ. BD     Bilal Şimşir, Brıtısh Documents on Ottaman Armenians

BY. KSDTFİ    Bige Yavuz, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri

CK. ODEMOÇ    Cevdet Küçük, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkması

DH    Dahiliye

Dos.    Dosya

Eİ. TSESF    Erdal İlter, Türkiye'de Sosyalist Ermeniler ve Silahlanma Faaliyetleri

EU. TEEM Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi

EUM    Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

FA. İK    Feroz Ahmad, İttihatçılıktan Kemalizme

HMŞ. İŞO    Hukuk Müşavirliği Odası

HR    Hariciye

HU    Harb-i Umumi

HY. RTEM    Hüsamettin Yıldırım, Rus-Türk-Ermeni Münasebetleri

İÖ. TBKMM    İzzet Öztoprak, Türk ve Batı Kamuoyunda Millî Mücadele

İS. TSA    İsmail Soysal, Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları

KÇ. MMAH Kemal Çelik, Millî Mücadele'de Adana ve Havalisi

KE. ÇKSAC    Kasım Ener, Çukurova Kurtuluş Savaşı'nda Adana Cephesi

KG. ED    Kamuran Gürün, Ermeni Dosyası

KK. MMMHM    Kadir Kasalak, Millî Mücadele'de Manda ve Himaye Meselesi

Kr.    karton

MD. BDHEÇEH    Muammer Demirel, Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri

MKÖ. ES    Mim Kemal Öke, Ermeni Sorunu

MMZC    Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi

MÜ    Mütareke

NB. SKIBKMKBH    Nejdet Bilge, "Sicil Kaydı Işığında Boğazlıyan Kaymakamı Mehmed Kemal Bey'in Hayatı

Nr.    numara

OBE    Osmanlı Belgelerinde Ermeniler

Orj.    orijinal

OSK. İTSY    Osman Selim Kocahan, İttihat ve Terakkinin Sorgulanması ve Yargılanması

PCH. SE    Paul C. Helmreich, Sevr Entrikaları

RU. ST    Rıfat Uçarol, Siyasi Tarih

SA. İHMM    Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele

SÖ. MMT    Sabahattin Özel, Millî Mücadelede Trabzon

SRS. İGBGAVTEO    Salahi Ramsdan Sonyel, İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana'da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları

SRS. TKSDP    Salahi Ramsdan Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika

ST. MMK    Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar

SYS    Siyasi

Şb.    Şube

ŞFR    Şifre

ŞO-SY. ETPATGY    Şinasi Orel-Süreyya Yuca, Ermenilerce Talat Paşa'ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü

TG. MMB    Tayyib Gökbilgin, Millî Mücadele Başlarken

TİHDC    Türk İstiklal Harbi, Doğu Cephesi

TİHGC Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi

TZT. TSP    Tarık Zafer Tunaya, Türkiye'de Siyasal Partiler

UK. KAG    Utkan Kocatürk, Kaynakçalı Atatürk Günlüğü

VBVAİ    Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiği

YA. TKSFK    Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu

YHB. TİT    Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılabı Tarihi